Digitaal industriebeleid - hoe dan?

We weten al enige tijd dat Europa streeft naar meer autonomie. We willen onze afhankelijkheid verminderen van Russisch gas, we willen niet geconfronteerd worden met tekorten als plotsklaps het Suez-kanaal een tijdlang geblokkeerd wordt, en we willen ook niet dat de apotheek onze medicijjnen niet meer kan leveren. Onze defensie-industrie moet nieuw leven worden ingeblazen, en onze voedselveiligheid is een van de hoogste prioriteiten. Op al deze terreinen hebben we redelijk helder welke acties we moeten ondernemen om die autonomie te verwezenlijken.

Dat geldt helaas nog niet voor het digitale domein. Ideeën genoeg, alleen al in dit rapport. Maar het ontbreekt in Den Haag bij de verantwoordelijke staatssecretaris Zsolt Szabó van Digitalisering aan enig gevoel van urgentie, zo lijkt het. Zo meent dat hij geen Nederlandse of Europese bedrijven mag bevoordelen in het toewijzen van overheidscontracten. Weliswaar onderkent hij inmiddels het belang van de opslag van overheidsdata in een Nederlandse cloud, maar hij heeft nog geen begin van een idee laten zien hoe digitale industriepolitiek eruit zou moeten zien. Hopelijk komt dat wel eind mei, als zijn lang verwachte nota over digitaliseringsbeleid wordt gepresenteerd.

Tot zijn verdediging moet gezegd worden dat hem ook weinig echte macht is toebedeeld, en al helemaal geen budget. Elke overheidsdienst mag zelf bepalen hoe hij zijn ICT inkoopt. En over industriebeleid heeft hij al helemaal niks te zeggen: dat is het exclusieve domein van Economische Zaken.

Toch mag je van een staatssecretaris van Digitalisering wel wat meer denkkracht en creativiteit verwachten, zeker in deze tijd. Neem zijn opvatting dat hij geen Nederlandse bedrijven mag bevoordelen. Dat is dan een strikte interpretatie van Europese mededingingsregels. Want die melden dat dat wel degelijk kan, mits een nationaal strategisch belang wordt gediend; en dat mag een land zelf bepalen. In de defensieindustrie, maar ook in infrastructuurprojecten, zelfs in weg- en waterbouw zijn er talloze precedenten te vinden. Een hele leuke is die rond de aanleg van de 5G netwerken, waar bedrijven als Ericsson en Nokia voorrang krijgen boven als riskant beschouwde Chinese aanbieders zoals Huawei.

Waaruit zou een digitaal industriebeleid kunnen bestaan?

1. Talentontwikkeling en innovatie. Ondersteuning van onderwijsinstellingen die digitale vaardigheden bijbrengen. Levenslang leren stimuleren. Subsidieregelingen voor innovatieve projecten inrichten, fiscale voordelen bieden aan ondernemingen die veel innoveren. Kennisuitwisseling faciliteren. Wetenschappelijk onderzoek (zowel fundamenteel als toegepast) ondersteunen.

2. Voorkeursbehandeling voor Nederlandse en Europese ondernemingen in publieke aanbestedingen. Dit uitbreiden tot de hele (semi-) publieke sector; alle instellingen die publiek geld ontvangen, moeten conform dezelfde voorwaarden aanbesteden. Heffingen en extra controles op naleving van regels bij diensten en producten van niet-Europese ondernemingen.

3. Publiek-private samenwerkingen mogelijk maken. (Semi-) publieke instellingen in zorg, onderwijs, cultuur, ergoed, stedelijke ontwikkeling etc. moeten de mogelijkheid krijgen om samen met MKB-ondernemingen aan op maat gesneden productontwikkeling in de eigen regio te doen. Deze instellingen vaker inzetten als launching customer voor start ups en innovatieve producten.

4. Identificatie van topsectoren en specifieke ondersteuning op het gebied van infrastructuur (energie, ontsluiting) van deze sectoren; zorg dragen voor een gezond ecosysteem van toeleveranciers en onderwijsinstellingen in de directe omgeving van bedrijven die in deze topsectoren actief zijn.

5. Kaders en criteria voor de ontvangst van deze steun; bijvoorbeeld omtrent architectuur, design, gebruik van AI die allen in lijn zouden moeten zijn met publieke waarden. Geen algoritmes die verslaving in de hand werken, privacy by design, transparant over governance en verdienmodellen zijn enkele van de criteria die gesteld zouden kunnen worden. Dat doet niets af aan de vrijheid van ondernemers om hun bedrijf naar eigen goeddunken te runnen; maar wil je profijt trekken van zo'n industriebeleid, dan vragen we in ruil een commitment op publieke waarden.

Deze lijst kan nog fors worden uitgebreid. Centrale boodschap blijft: start een debat over de noodzaak en de mogelijkheden.

Het overkoepelende doel van dit industriebeleid moet in ieder geval helder zijn: de creatie van een Nederlandse en Europese economische sector waar essentiële digitale goederen en diensten worden geproduceerd die zijn gebaseerd op publieke waarden. Dat betekent in de praktijk dat we een cultuur creëren waar grote ondernemingen kunnen bestaan naast MKB-bedrijven en startups; dat in deze sector stevig kan worden geïnnoveerd; dat er unicorns kunnen ontstaan die unieke producten en diensten leveren waarmee Europa een concurrentievoordeel kan krijgen; dat we plaats hebben voor jong talent dat in Europa kan worden opgeleid; en dat we geleidelijk aan erin slagen om deze producten en diensten ook buiten Europa aan de man te brengen.