Als de sterren goed staan

Willen we het internet uit de handen trekken van Big Tech en weer van ons maken, dan moeten drie aspecten precies goed naast elkaar worden gezet:

1. Inzichtelijke algoritmes, transparante code die door buitenstaanders is te checken. Het vrijgeven van de broncode (open source) is een belangrijk middel om dit te realiseren. Bij de keuze tussen verschillende applicaties die hetzelfde doen, zou ik daarom altijd voor de open source variant gaan.

2. Een ontwerp dat niet misleidt maar recht-door-zee de functies ontsluit die de applicatie mogelijk maakt. Misleidende ontwerpen zijn het belangrijkste verdienmodel van Big Tech. Heb je je wel eens afgevraagd waarom het zo gemakkelijk is om een Amazon-account aan te maken, maar het bijna onmogelijk is om eruit te stappen? Het is als Hotel California: je kunt er op elk moment in, maar komt er nooit meer uit. Deze praktijk staat bekend als een 'duister ontwerppatroon', een zogeheten 'dark pattern'; en het commerciële internet drijft op dark patterns. De knop om te kopen is groot en groen, de knop om van je aankoop af te zien is klein en grijs. 'Nog maar drie plaatsen beschikbaar'. Of, ook een mooie: 'Deze aanbieding geldt nog drie minuten'. Onderzoek daarom voor elke aanschaf of elk abonnement dat je online afsluit of je er ook gemakkelijk vanaf kunt, en vermijd partijen die met bovenstaande dreigementen je proberen over te halen om snel tot aankoop over te gaan.

3. Een beheersvorm die een garantie biedt dat de eerste twee elementen niet alleen nu maar ook in de toekomst behouden blijven. Dit is misschien de moeilijkste om zelf te controleren. Het vraagt namelijk behoorlijk wat meer onderzoek: wie is eigenaar van de software die je wil gebruiken? Hoe is het gefinancierd? Wat voor soort winstmodel hanteert de eigenaar? Als het gratis is, is het dan misschien gratis omdat uiteindelijk jij, als gebruiker, het product bent dat verkocht wordt aan adverteerders? Gelukkig hoef je dat onderzoek vaak niet zelf te doen, maar kun je gebruik maken van gegevens die al publiek beschikbaar zijn.

Dit framework kan van pas komen als je voor jezelf probeert uit te maken welke apps je wel of niet wil installeren op je laptop of telefoon. Bijvoorbeeld: sommige mensen weigeren een overstap van Whatsapp naar Signal te maken met het argument dat Signal misschien nu wel OK is, maar over een paar jaar net zo fout als Whatsapp. En dan heeft het dus geen zin om de moeite te doen.

Afgezien van het feit dat ik dit op zichzelf al geen valide argument vind (want je hebt nooit in het leven ergens garantie op; dat ontslaat je niet van de plicht om met de beschikbare informatie de juiste keuze te maken), kun je het ook op basis van bovenstaande drie elementen ontkrachten.

Whatsapp is geen open source. Whatsapp beloofde ooit om geen data te delen met zijn moederbedrijf, Facebook; maar verbrak die belofte al vrij snel. Als je Whatsapp op je telefoon hebt staan, kan Meta (het moederbedrijf van Facebook) weliswaar niet bij de inhoud van je gesprekken, maar heeft het wel volledige toegang tot je contactenlijst. En weet het bovendien wanneer je met wie precies contact hebt gehad, hoeveel berichten er over en weer zijn gegaan, wat de lengte van die berichten was, etc. (Check 1)

Facebook maakt het moeilijk om je account en al je persoonlijke gegevens te verwijderen. De methode om dat te doen is verborgen en vraagt een flink aantal stappen (check 2).

Facebook is bovendien niet openhartig geweest over de data die het van je verzamelt; en Facebook houdt daarnaast niet alleen je bezoeken aan het platform zelf bij, maar weet ook veel meer van je: via dochters Whatsapp en Instagram, maar ook via miljoenen sites die zogeheten 'trackers' van Facebook herbergen. Die trackers leveren informatie aan Facebook en worden gebruikt om campagnes op in te richten.

Ten slotte is Facebook, Meta dus (en dat is geen geheim) een van de Big Tech bedrijven uit de VS die maar op één ding uit zijn: winstmaximalisatie. Ze willen zoveel mogelijk geld verdienen met hun digitale producten, en alle schadelijke neveneffecten nemen ze voor lief (check 3).

Vergelijk dat met Signal. Het is open source (check 1). Het doet precies wat het belooft (check 2). Verwijder je Signal van je telefoon, dan houdt het bedrijf ook geen data vast; dat kun je zelf controleren, want het verwijderen van de app betekent ook dat je al je gesprekken kwijt bent. Er is geen plaats waar je conversaties en contacten centraal worden opgeslagen; er is alleen een verbinding die is gekoppeld aan je mobiele nummer. Het is het toonbeeld van 'privacy by design'.

Ten slotte is Signal in handen van een stichting zonder winstoogmerk. (check 3) Wat op zich nog geen garantie is dat het nooit overgenomen zou kunnen worden door een onderneming of door een kapitaalkrachtige financier; alleen zijn er behoorlijk wat extra waarborgen ingebouwd om precies dat scenario een stuk ingewikkelder te maken. Een mooie vergelijking is OpenAI (ontwikkelaar van ChatGPT): ooit opgezet als stichting, inmiddels grotendeels een for-profit. Maar het kostte heel veel moeite, en ging met behoorlijk wat negatieve publiciteit gepaard, om die switch van stichting naar bedrijf te maken.

Nogmaals: spijkerharde garanties hebben we nooit. Maar we nemen elke dag besluiten op basis van de informatie die we op dat moment tot onze beschikking hebben. Als de sterren goed staan, hakken we de knoop door. En daar moeten we het mee doen.