Raker

Vooruitgang is het resultaat van het gelukkige huwelijk tussen kunst, wetenschap, technologie, design, filosofie en activisme.

Hoop of optimisme: het verschil bepaalt alles

,
Tekening van Havel in zijn cel die een brief schrijft

Gisteren werd bekend dat Elon Musk, schildknaap én patroon van Donald Trump, zich toegang heeft verschaft tot alle personeelsbestanden van de federale overheid in de VS. Het is alweer een nieuwe stap in de afbraak van het systeem van checks and balances dat twee eeuwen lang toch grotendeels intact is gebleven in de VS.

Die afbraak geschiedt waar we bij staan, en tot dusver is er van oppositie bar weinig te bekennen. Niet uit de Republikeinse partij van Trump (uiteraard) maar zelfs uit Democratische hoek klinkt de weerstand net zo plichtmatig als machteloos.

Het is gemakkelijk om cynisch te worden, het geloof in politiek en maatschappij helemaal kwijt te raken – en nog erger, je van de Verenigde Staten af te keren. Als die Amerikanen kennelijk in meerderheid achter een stel zotten wil aanrennen – laat ze maar. Laten wij ons ervan afkeren en onze eigen weg gaan.

Ik vind dat een een begrijpelijke maar ook verwerpelijke reactie. Ik zou willen oproepen tot solidariteit met onze progressieve Amerikaanse vrienden en collega’s. We moeten met ze in contact blijven en onderzoeken wat ze nodig hebben om de repressie die ze steeds meer ervaren het lijf te blijven bieden.

Mogelijk dat het iets uitmaakt dat wij in Europa ook al enige ervaring hebben met politieke tegenslag uitmondend in onderdrukking. Denk aan de Tsjechische (eigenlijk: Tsjechoslowaakse) dissident Vaclav Havel. Uit de gevangenis schreef hij aan zijn vrouw Olga:

‘Hoop is een dimensie van de geest. Hoop bestaat niet buiten ons, maar in ons.’

Havel ziet hoop als een onmisbare drijfveer om niet bij de pakken neer te zetten, en te blijven geloven in een betere toekomst; een toekomst bovendien die maakbaar is, waar we zelf invloed op hebben.

Zo gedefinieerd is hoop dus een ander begrip dan wat we meestal hanteren in het dagelijks taalgebruik. Daar zeggen we: ‘Ik hoop dat je snel beter wordt’, of, ‘Ik hoop dat het lekker weer is op vakantie’. Dat type hoop ligt buiten onszelf, en is afhankelijk van omstandigheden waarop we geen invloed hebben.

Havel heeft het over een andere soort hoop: een soort die tot actie aanzet, die mensen in beweging krijgt omdat ze zien dat er een andere werkelijkheid mogelijk is. Hoop is dus ook geen verwachting, maar een geestesgesteldheid. Hoop heeft een doel – iets te creëren wat er nu niet is. Hoop biedt energie en motivatie om te werken aan het realiseren van dat doel; en met die energie en motivatie kun je aan het werk, de droge kronkelpaadjes vinden door het moeras van eng populisme, klimaatverandering, rechts-extremisme en culturele vernietiging.

En hierin verschilt hoop van optimisme. Optimisme is het geloof dat de dingen vanzelf beter worden en dat je er niks voor hoeft te doen. Optimisme zet aan tot achterover leunen, tot luiheid. Optimisme gaat over de wereld, hoop over jezelf.

Naïviteit

Hoopvol zijn is niet hetzelfde als naïef zijn. Je hoeft je ogen niet te sluiten voor de werkelijkheid, je kunt nog steeds alle ellende om je heen blijven waarnemen. Maar temidden van al die ellende zie je juist ook glimpen van andere werkelijkheden.

Je ziet iemand een altruïstische daad verrichten. Je hoort geweldige muziek of aanschouwt een prachtig kunstwerk. Ik ken iemand die acht jaar geleden, na de vorige verkiezing van Trump, in een depressie verzeild raakte; en daar weer uitkwam nadat hij een avond had gedineerd, met een goede vriend, bij Noma, het beroemde Deense restaurant van chef-kok Rene Redzepi. Hij vertelde me: ‘De wil tot experiment, de passie, de aandacht voor het kleinste detail, de liefde voor het werk van iedereen: van de chef-kok tot de bediening en de garderobejuffrouw aan toe – al die dingen kwamen bij elkaar in een fantastische ervaring. Als mensen zoiets moois kunnen scheppen, zo’n totaalervaring kunnen creëren, dan is er ook nog heel veel goeds in de wereld.’

Mooie kunst kan hoop geven; wetenschap kan dat doen; maar ook geloof in een hogere macht die voor je zorgt (mits dat niet leidt tot passiviteit), en een fijne avond met vrienden en familie. Als je het maar toelaat in je leven, er open voor staat; des te belangrijker als alles donker lijkt, cynisme de heersende gesteldheid lijkt, en je je toch niet wil neerleggen bij een toekomst die almaar somberder wordt.

radicale-hoop

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *